İş Hukukunun Kaynakları: Ulusal ve Uluslararası Düzeyde İş Hukuku
İş hukuku, işçi ve işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen, hak ve sorumlulukları belirleyen önemli bir hukuk dalıdır. İş hukukunun temelleri, ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli yasal ve normatif kaynaklardan gelir. Bu makalede, iş hukuku kavramının dayandığı temel kaynaklar, Türkiye’deki ve dünya genelindeki iş hukuku düzenlemelerinin gelişimi ele alınacaktır.
İş Hukukunun Ulusal Kaynakları
Türkiye’de iş hukukunun kaynakları, başta Anayasa olmak üzere, çeşitli kanunlar, yönetmelikler ve içtihatlardan oluşur. İş hukuku düzenlemeleri, işçi haklarını güvence altına alırken işverenlerin de yasal çerçevede faaliyet göstermesini sağlar. İşte Türkiye’deki iş hukukunun başlıca kaynakları:
1.Anayasa Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, iş hukuku açısından en temel kaynaktır. Özellikle Anayasa’nın 49. maddesi çalışma hakkını ve işçi haklarını güvence altına alır. Ayrıca, sosyal güvenlik ve sendikal haklar da Anayasa’da koruma altına alınmıştır.
2.4857 Sayılı İş Kanunu Türkiye’de iş hukukunun ana kaynağı 2003 yılında yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu‘dur. Bu kanun, işçi-işveren ilişkilerini, iş sözleşmelerini, iş sağlığı ve güvenliğini, çalışma sürelerini ve işten çıkarma prosedürlerini düzenler. İş Kanunu, işçilerle işverenler arasındaki ilişkilerin hukuki zeminini oluşturur.
3.6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu İşçi sendikalarının kurulması, faaliyetleri ve toplu iş sözleşmesi süreçlerini düzenleyen bu kanun, işçilerin örgütlenme ve toplu pazarlık haklarını güvence altına alır. Aynı zamanda grev ve lokavt gibi hakları da düzenler.
4.İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, iş yerlerinde işçilerin sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışmasını sağlamak amacıyla işverenin sorumluluklarını belirler. Bu yasa, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için gerekli tedbirleri öngörür.
5.Yargı Kararları (İçtihatlar) İş hukukunda yargı kararları, özellikle Yargıtay kararları, hukukun uygulanması açısından büyük önem taşır. Yargı kararları, kanunların somut olaylara uygulanma biçimini ve iş hukukundaki boşlukların nasıl doldurulacağını gösterir. İş davalarına ilişkin içtihatlar, iş hukuku uygulamalarının gelişmesine katkı sağlar.
İş Hukukunun Uluslararası Kaynakları
İş hukuku, yalnızca ulusal düzeyde düzenlemelerle sınırlı kalmayıp, uluslararası sözleşmeler ve normlarla da şekillenir. Küreselleşen iş dünyasında, işçi hakları ve iş güvenliği gibi konular uluslararası düzeyde de korunmaktadır. İşte iş hukukunun uluslararası kaynakları:
1.Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri 1919 yılında kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), dünya genelinde işçi haklarını koruma amacıyla faaliyet gösteren en önemli kuruluşlardan biridir. ILO’nun belirlediği çalışma standartları, dünya çapında iş hukuku uygulamalarına yön vermektedir. Türkiye de ILO’nun pek çok sözleşmesini kabul etmiş ve iç hukukuna entegre etmiştir. Özellikle Çalışma Saatleri, Çocuk İşçiliği ve İş Sağlığı Güvenliği gibi konular ILO tarafından belirlenen standartlar doğrultusunda düzenlenir.
2.Avrupa Birliği İş Hukuku Türkiye’nin Avrupa Birliği ile uyum sürecinde kabul ettiği pek çok düzenleme, iş hukukunu da kapsamaktadır. Avrupa Birliği iş hukuku, işçilerin çalışma koşulları, ücret eşitliği, ayrımcılık yasağı ve iş sağlığı güvenliği gibi konularda önemli yasal çerçeveler sunar. AB müktesebatı, işçilerin sosyal haklarının korunması ve iş yerinde adil uygulamaların yaygınlaşması açısından belirleyici olmuştur.
3.Avrupa Sosyal Şartı Avrupa Sosyal Şartı, iş hukuku açısından Avrupa Konseyi’nin işçilere tanıdığı temel hakları içeren önemli bir belgedir. Bu belge, çalışma koşulları, adil ücret, sosyal güvenlik ve sendikal haklar gibi konularda işçi haklarını güvence altına alır. Türkiye, Avrupa Sosyal Şartı’na taraf olan ülkelerden biridir.
4.Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 1948 yılında kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, işçilerin çalışma hayatında sahip oldukları temel hakları güvence altına alır. Bu belgeye göre, her insanın adil ve uygun çalışma koşullarına, adil ücrete ve işsizlikten korunma hakkına sahip olduğu belirtilmiştir.
İş Hukukunun Diğer Kaynakları
İş hukuku, kanun ve sözleşmelerin yanı sıra, bazı diğer kaynaklardan da beslenir. Bu kaynaklar, işçi haklarının daha iyi korunmasını sağlayan çeşitli norm ve prensiplerden oluşur:
1.Örf ve Adetler İş hukukunda, işçi-işveren ilişkilerinde uzun süre boyunca uygulanan örf ve adetler de dikkate alınır. Özellikle bazı sektörlerde yerleşmiş olan teamüller, iş ilişkilerinin düzenlenmesinde yardımcı olabilir. Ancak örf ve adetlerin geçerli olabilmesi için kanunlarla çelişmemesi gerekir.
2.Doktrin Hukukçuların iş hukuku konusundaki görüş ve yorumları, iş hukukunun gelişiminde önemli bir kaynak olarak kabul edilir. Akademik çalışmalar ve doktrindeki görüşler, yargı kararlarına yön verebilir ve kanunların yorumlanmasında yardımcı olabilir.
Sonuç
İş hukuku, işçi ve işverenlerin hak ve sorumluluklarını düzenleyen geniş bir hukuk dalıdır. Ulusal kaynaklar, işçilerin ve işverenlerin haklarını belirlerken; uluslararası kaynaklar ise evrensel standartların oluşturulmasına katkı sağlar. Türkiye’deki iş hukuku düzenlemeleri, hem ulusal kanunlara hem de uluslararası sözleşmelere dayanarak iş hayatında adaleti sağlamayı hedefler. İş hukuku alanında yapılan bu düzenlemeler, iş hayatındaki barışı ve güvenliği artıran kritik bir işleve sahiptir.