Haksız Rekabet: Dürüstlük Kuralına Aykırı Genel İşlem Koşulları (TTK m.55/I,f)
Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 55. Maddesi, ticaret hayatında dürüstlük kuralına aykırı rekabet teşkil eden haksız davranışları düzenleyen önemli bir hüküm olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu madde kapsamında yer alan dürüstlük kuralına aykırı genel işlem koşulları (TTK m.55/I,f), ticari işlemlerde adil olmayan uygulamaları denetlemeye yönelik önemli bir haksız rekabet türünü ifade eder. Makalemizde, bu hükmün detaylarına inerek, hangi durumların haksız rekabet teşkil ettiğini inceleyeceğiz.
1. Dürüstlük Kuralına Aykırı İşlem Koşulları Nedir?
TTK m.55/I,f maddesi ile dürüstlük kuralına aykırı genel işlem koşulları kullanmanın haksız rekabet yarattığı belirtilmiştir. Genel işlem koşulları, bir tarafın, önceden hazırlanmış sözleşme maddelerini karşı tarafa sunması durumunda devreye girer. Bu koşullar, sözleşme müzakeresi yapılmadan tek taraflı olarak belirlenmiş hükümler içerir. Ancak bu koşullar, dürüstlük kuralına aykırı şekilde düzenlendiğinde haksız rekabet olarak kabul edilir.
Örneğin, genel işlem koşulları kanunen uygulanması gereken düzenlemelerden önemli ölçüde sapmalar içeriyorsa veya sözleşmenin doğasına aykırı hükümler barındırıyorsa, bu durumda sözleşme adil olmayan bir temele dayanır. Böyle bir uygulama, karşı tarafı dezavantajlı duruma düşürebileceği gibi piyasadaki diğer katılımcılar açısından da haksız rekabete neden olabilir.
2. Haksız Rekabet Bağlamında Dürüstlük İlkesi
Dürüstlük ilkesi, ticari hayatta tarafların birbirine zarar vermemesi, ticari itibarlarını koruması ve haksız kazanç elde etmemesi gerektiği anlamına gelir. Bu ilke, genel işlem koşulları açısından da geçerlidir. Genel işlem koşulları, çoğu zaman müşteriler veya ticari ilişkilerdeki diğer taraflar açısından tartışma şansı olmaksızın kabul ettirilir. Bu nedenle, genel işlem koşullarının dürüstlük ilkesi çerçevesinde düzenlenmesi büyük önem taşır.
TTK m.55/I,f’de yer alan hüküm, dürüstlük ilkesine aykırı genel işlem koşulları kullanmanın haksız rekabet teşkil ettiğini açıkça düzenlemektedir. Özellikle yanıltıcı veya tek taraflı düzenlemeler, bu kapsamda haksız rekabet yaratır. Bu tür durumlarda mağdur olan taraf, söz konusu işlem şartlarının adil olmayan yönlerine itiraz etme hakkına sahiptir.
3. Genel İşlem Koşullarının Kullanımı
Genel işlem koşulları, özellikle bankalar, sigorta şirketleri ve büyük ticari firmalar tarafından sıkça kullanılır. Bu koşullar, sözleşme görüşmesi yapılmadan, standart hükümlerle tüm müşterilere sunulur. Ancak, bu standart hükümler, karşı tarafın haklarını kısıtlayıcı veya aşırı dezavantajlı hale getirdiğinde, bu durum dürüstlük ilkesine aykırı sayılabilir.
Örneğin, bir sigorta şirketinin hazırladığı poliçede, sigortalının haklarını sınırlayan ve şirketin çıkarlarını öne çıkaran maddeler bulunuyorsa, bu haksız rekabet teşkil edebilir. Bu tür durumlarda, genel işlem koşulunu hazırlayan taraf, rekabet ortamında avantajlı bir konuma geçerek dürüstlük kuralını ihlal etmiş sayılır.
4. Haksız Rekabet ve Tüketicinin Korunması
Tüketicinin korunması açısından, haksız rekabet teşkil eden genel işlem koşulları, tüketici haklarını ihlal eden önemli bir faktördür. Tüketicilerin, genellikle sözleşme maddelerini detaylı inceleme veya müzakere etme şansları bulunmadığı için, genel işlem koşullarının dürüstlük ilkesine uygun hazırlanması gerekmektedir. Tüketici işlemlerinde kullanılan haksız şartlar da benzer şekilde haksız rekabet teşkil eder.
Türk Borçlar Kanunu ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun gibi düzenlemeler de bu noktada devreye girerek, adil olmayan sözleşme hükümlerinin geçersiz sayılmasını öngörür. Örneğin, Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik, tüketicilere sunulan genel işlem koşullarının içerik denetimine tabi tutulmasını sağlar.
5. Haksız Rekabette İçerik Denetimi
TTK m.55/I,f, genel işlem koşullarının içerik denetimi açısından önemli bir düzenleme getirir. İçerik denetimi, genel işlem koşullarının dürüstlük ilkesine uygun olup olmadığının tespit edilmesi sürecidir. Bu denetim sırasında, sözleşme şartlarının kanuna aykırı olup olmadığı, karşı tarafı aşırı derecede dezavantajlı duruma düşürüp düşürmediği incelenir.
İlgili maddede, dürüstlük ilkesine aykırı şekilde diğer taraf aleyhine hükümler içeren, önceden yazılmış genel işlem koşullarının haksız rekabet teşkil ettiği açıkça belirtilmektedir. Bu noktada, sözleşme tarafları arasında adil bir denge sağlanması ve haksız kazancın önüne geçilmesi hedeflenir.
Sonuç
Haksız rekabet, ticaret hayatında karşı tarafın haklarını zedeleyici, adil olmayan ve dürüstlük ilkesine aykırı davranışları kapsar. TTK m.55/I,f, dürüstlük kuralına aykırı genel işlem koşullarının kullanılmasını haksız rekabetin bir türü olarak tanımlar. Bu tür işlemler, ticaretin adil ve eşit koşullar altında sürdürülmesi ilkesine zarar verir. Genel işlem koşullarının dürüstlük ilkesine uygun olması, rekabetin sağlıklı bir şekilde işlemesi açısından büyük önem taşır.