Alt İşveren (Taşeronluk) ve Sorumluluklar: İş Hukuku Kapsamında Alt İşverenin Yükümlülükleri
İş hukuku, işçi-işveren ilişkilerinin adil bir şekilde düzenlenmesini amaçlayan önemli bir hukuk dalıdır. Bu hukuk dalında özellikle son yıllarda iş yaşamında sıkça karşılaşılan alt işveren (taşeronluk) kavramı büyük bir önem kazanmıştır. İşverenlerin, işin belirli bölümlerini başka bir şirkete devretmesi ve o şirketin işçileriyle çalışılması, alt işveren-üst işveren ilişkisini doğurur. Bu makalede, alt işveren (taşeronluk) kavramı ve bu ilişkiden doğan sorumluluklar iş hukuku çerçevesinde ele alınacaktır.
Alt İşveren (Taşeron) Nedir?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 2. maddesinde alt işveren (taşeron) şu şekilde tanımlanmıştır:
“Bir işverenden, iş yerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçileri sadece bu iş yerinde çalıştıran diğer işverene alt işveren denir.”
Bu tanıma göre, asıl işveren, iş yerinde yürütülen asıl işin bir kısmını ya da yardımcı işleri, bir başka işverene devredebilir. Alt işveren, bu işleri yerine getirmekle sorumlu olup, kendi işçileriyle çalışır. Ancak, alt işverenin işçileri, üst işverenin (asıl işveren) iş yerinde çalıştıkları için hem alt işveren hem de üst işveren bazı sorumlulukları paylaşır.
Alt İşveren İlişkisinin Koşulları
Alt işverenlik ilişkisinin hukuka uygun olabilmesi için bazı koşulların sağlanması gerekir. İş Kanunu’na göre, bu koşullar şunlardır:
1.Asıl işverene bağlı bir işyeri olmalıdır: Alt işverenin gerçekleştirdiği iş, asıl işverenin işyerinde yürütülmelidir. Alt işveren, kendi işyerinde bu işleri yürütüyorsa, bu ilişki alt işveren ilişkisi olarak kabul edilmez.
2.Asıl işin bir bölümü veya yardımcı işler devredilebilir: Alt işveren, asıl işin bir bölümünü üstlenebileceği gibi, genellikle yardımcı işlerde görevlendirilir. Örneğin, temizlik, güvenlik ve lojistik gibi işler alt işverene devredilebilir.
3.Alt işveren, işçilerini yalnızca o işte çalıştırmalıdır: Alt işverenin işçileri, asıl işverenin işyerinde belirlenen iş kapsamında çalışmalıdır. İşçiler, başka bir işte çalıştırılamaz.
Alt İşveren İlişkisinde Sorumluluklar
Alt işverenlik ilişkisinde hem asıl işverenin hem de alt işverenin bazı sorumlulukları vardır. İş hukuku, bu sorumlulukların belirlenmesinde işçilerin haklarını koruma amacını taşır. Asıl işveren ve alt işverenin sorumluluklarını ayrı ayrı ele alalım:
1. Asıl İşverenin Sorumlulukları
Asıl işveren, alt işverenle yapılan sözleşme gereği belirli sorumluluklara sahiptir. Alt işverenin işçilerinin haklarının korunması ve işin hukuka uygun şekilde yürütülmesi konusunda asıl işveren şu sorumlulukları üstlenir:
İşçi Haklarının Korunması: Alt işverenin işçilerine karşı olan haklarının korunmasında asıl işveren sorumludur. İşçilerin ücretleri ödenmezse ya da sigorta primleri yatırılmazsa, asıl işveren bu borçlardan sorumlu tutulabilir.
Eşit Davranma Yükümlülüğü: Asıl işveren, alt işveren işçilerine karşı kendi işçilerine davrandığı gibi adil ve eşit davranmak zorundadır.
İş Sağlığı ve Güvenliği: İş yerinde çalışan tüm işçiler için iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınmasından asıl işveren sorumludur. Alt işverenin bu tedbirlere uymaması durumunda asıl işveren de sorumlu tutulur.
Müşterek Sorumluluk: Asıl işveren, alt işverenle birlikte, alt işverenin işçilere karşı olan borç ve yükümlülüklerinden müştereken sorumludur. Bu, işçi alacaklarının ödenmesinden iki tarafın da sorumlu olduğu anlamına gelir.
2. Alt İşverenin Sorumlulukları
Alt işveren, kendi işçileri üzerinde doğrudan yetki ve sorumluluğa sahiptir. Ancak işin üst işverenin iş yerinde yürütülmesi nedeniyle, bazı sorumluluklar asıl işverene de yansıyabilir. Alt işverenin başlıca sorumlulukları şunlardır:
İşçi Ücretlerinin Ödenmesi: Alt işveren, çalıştırdığı işçilerin ücretlerini zamanında ve eksiksiz ödemekle yükümlüdür. İş Kanunu’na göre bu, alt işverenin birinci derecedeki sorumluluğudur.
Sosyal Güvenlik Primlerinin Ödenmesi: Alt işveren, işçilerin sosyal güvenlik primlerini eksiksiz olarak yatırmak zorundadır. Bu primlerin eksik ya da geç ödenmesi durumunda, alt işveren hukuki sorumluluk altına girer.
İş Sağlığı ve Güvenliği: Alt işveren, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uymak zorundadır. İşçilerinin güvenli bir ortamda çalışmasını sağlamak alt işverenin sorumluluğundadır.
İşçi Haklarının Korunması: Alt işveren, işçilerin yasal haklarını (kıdem tazminatı, yıllık izin, fazla mesai ücreti gibi) korumakla yükümlüdür.
Alt İşverenlik İlişkisinde Suiistimaller ve Yasal Düzenlemeler
Alt işverenlik (taşeronluk) uygulamaları, bazı durumlarda işçilerin haklarını ihlal edecek şekilde kötüye kullanılabilir. Bu durumlardan bazıları, işçilerin düşük ücretlerle çalıştırılması, sosyal güvenlik haklarının gasp edilmesi ya da fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi gibi sorunları içerir. İş Kanunu, bu tür ihlalleri önlemek amacıyla alt işverenlik uygulamalarını sıkı bir şekilde düzenlemiştir.
Özellikle, alt işverenin işçileri asıl işin bir parçası olan işlerde çalıştırdığı durumlarda, bu ilişkinin muvazaalı (hileli) olup olmadığı denetlenir. Eğer bir alt işverenlik ilişkisi, işçinin haklarını zayıflatmak amacıyla kurulduysa, bu ilişki geçersiz sayılır ve işçiler asıl işverenin işçisi kabul edilir.
Alt İşveren İlişkisi İçin Yargıtay Kararları
Yargıtay, alt işveren-üst işveren ilişkisine dair çeşitli davalarda işçi lehine kararlar vermiştir. Özellikle muvazaalı iş ilişkilerinin önlenmesi ve işçi haklarının korunması konusundaki kararlar, alt işverenlik sisteminin kötüye kullanılmasını engellemeyi hedefler. Yargıtay, alt işverenin sadece asıl işin yardımcı işlerindeki görevleri üstlenmesi gerektiğini ve asıl işin devrinin yasal olmadığını belirtmektedir.
Sonuç
Alt işverenlik (taşeronluk) uygulamaları, işverenlerin iş yüklerini paylaşmalarına olanak tanırken, aynı zamanda işçi haklarının korunmasını gerektiren hassas bir hukuki ilişkidir. İş hukuku, alt işveren ve asıl işverenin sorumluluklarını net bir şekilde belirler ve bu ilişkiden doğan işçi haklarının korunmasını sağlar. Alt işveren ve asıl işverenin müşterek sorumlulukları, işçilerin ücret, sosyal güvenlik ve iş sağlığı gibi temel haklarının güvence altına alınmasını sağlar. Bu nedenle, hem asıl işverenlerin hem de alt işverenlerin iş hukukuna uygun hareket etmeleri, işçilerin haklarının korunması açısından büyük önem taşır.