İş Sözleşmesinin Türleri: İş Hukuku Kapsamında Sürekli, Belirli Süreli ve Kısmi Süreli Sözleşmeler
İş hukuku, işçi ve işveren arasındaki ilişkiyi düzenleyen ve her iki tarafın haklarını belirleyen önemli bir hukuk dalıdır. İş ilişkilerinin temelinde yer alan iş sözleşmeleri, farklı çalışma koşullarına ve işin niteliğine göre çeşitlenebilir. İş hukuku kapsamında, sürekli iş sözleşmesi, belirli süreli iş sözleşmesi, kısmi süreli iş sözleşmesi ve deneme süreli iş sözleşmesi gibi çeşitli sözleşme türleri bulunmaktadır. Bu makalede, iş sözleşmelerinin türleri ve bu türlerin iş hukuku açısından önemi ele alınacaktır.
İş Sözleşmesinin Türleri
İş hukuku kapsamında iş sözleşmeleri, taraflar arasındaki iş ilişkisine ve işin niteliğine göre farklı şekillerde düzenlenebilir. İş Kanunu’na göre iş sözleşmeleri, işin süresine, çalışma saatlerine ve tarafların özel anlaşmalarına bağlı olarak çeşitlenir. İş sözleşmesinin türü, işçi ve işverenin hak ve yükümlülüklerini doğrudan etkiler.
1. Sürekli İş Sözleşmesi
Sürekli iş sözleşmesi, işin niteliği gereği 30 günden fazla süren ve uzun vadeli iş ilişkileri için yapılan sözleşmelerdir. Sürekli iş sözleşmesi, işveren ile işçi arasında süresiz bir çalışma ilişkisinin varlığını ifade eder. Bu tür sözleşmelerde, işçi ile işveren arasındaki iş ilişkisi süreli bir şekilde sınırlandırılmamıştır ve iş devam ettikçe taraflar arasında iş sözleşmesi geçerliliğini korur.
Sürekli iş sözleşmelerinde, işçi kıdem tazminatı, yıllık izin ve iş güvencesi gibi haklardan yararlanabilir. İşveren, sürekli iş sözleşmesi ile çalıştırdığı işçiye belirli sürelerle kıdem tazminatı ve diğer sosyal haklarını sağlamak zorundadır.
2. Belirli Süreli İş Sözleşmesi
Belirli süreli iş sözleşmesi, işin belirli bir süre ya da belirli bir projenin tamamlanması için yapılan sözleşmelerdir. Bu tür sözleşmelerde, iş ilişkisi belirli bir zaman dilimi ile sınırlandırılmıştır ve sözleşme süresi dolduğunda iş ilişkisi sona erer. Özellikle proje bazlı işler veya mevsimlik işler için belirli süreli iş sözleşmeleri tercih edilir.
Belirli süreli iş sözleşmeleri, taraflar arasında açıkça belirtilen süre veya iş tamamlandığında kendiliğinden sona erer. Bu tür sözleşmeler, iş hukukunda sınırlı bir şekilde uygulanır çünkü sürekli iş ilişkisi gerektiren işler için belirli süreli sözleşme yapılması yasaktır.
Belirli süreli iş sözleşmesi yapılabilmesi için şu şartlar gereklidir:
-İşin niteliği gereği belirli bir sürede tamamlanabilecek bir iş olması
-Proje bazlı ya da mevsimlik işlerin yürütülmesi
3. Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi
Belirsiz süreli iş sözleşmesi, işçi ile işveren arasında süresi belirtilmeden yapılan iş sözleşmeleridir. Bu tür sözleşmelerde iş ilişkisi, sözleşmede belirtilen süreyle sınırlı değildir ve taraflardan biri sözleşmeyi feshedene kadar devam eder. Belirsiz süreli iş sözleşmesi, genellikle uzun süreli iş ilişkilerinde kullanılır ve işçinin iş güvencesi ile haklarını en geniş şekilde koruyan sözleşme türüdür.
Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde, işçi iş güvencesinden yararlanabilir ve işveren işçiyi işten çıkarırken kanunen belirlenen fesih şartlarına uymak zorundadır. İş sözleşmesinin haklı bir neden olmaksızın feshedilmesi durumunda, işçinin ihbar tazminatı ve kıdem tazminatı alma hakkı doğar.
4. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi
Kısmi süreli iş sözleşmesi, işçinin tam zamanlı olarak çalışmadığı ve daha az saatlerle iş gördüğü bir iş sözleşmesidir. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi, haftalık çalışma süresinin tam zamanlı bir işçinin çalışma süresinin altında bir süre için çalışmayı kabul eder. Kısmi süreli iş sözleşmeleri, genellikle yarı zamanlı işlerde tercih edilir.
Kısmi süreli iş sözleşmesi, işçinin çalışma saatlerinin esnek olduğu işlerde kullanılır. Bu tür sözleşmelerde işçinin sosyal hakları, çalışma süresi ile orantılı olarak hesaplanır. Kısmi süreli çalışan işçiler de tam zamanlı çalışan işçilerin sahip olduğu haklara sahip olup, yalnızca çalışma süreleri oranında hak elde ederler.
5. Çağrı Üzerine Çalışma Sözleşmesi
Çağrı üzerine çalışma sözleşmesi, işçinin işverenin çağrısı üzerine belirli zaman dilimlerinde çalışmayı kabul ettiği bir iş sözleşmesi türüdür. Bu tür sözleşmelerde, işçi yalnızca işverenin kendisini çağırdığı zamanlarda çalışır ve çağrıldığı gün ya da saatlerde iş yapma yükümlülüğü taşır. Çağrı üzerine çalışma sözleşmeleri, genellikle esnek çalışma düzenlemelerinin olduğu işlerde tercih edilir.
Bu tür sözleşmelerde işverenin işçiyi çağırma sıklığı ve işçinin çalışma süresi önceden belirlenir. Ayrıca, işçi çağrılmadığı zamanlarda herhangi bir ücret talep edemez, ancak sözleşmede belirlenen asgari çalışma süresi bulunmalıdır.
6. Deneme Süreli İş Sözleşmesi
Deneme süreli iş sözleşmesi, işçi ve işverenin birbirlerini tanıma ve işin uygunluğunu değerlendirme amacıyla belirli bir deneme süresi içinde yapılan iş sözleşmesidir. Deneme süresi, en fazla iki ay olabilir ve tarafların anlaşması ile dört aya kadar uzatılabilir. Bu süre içinde işçi veya işveren, herhangi bir tazminat ödeme yükümlülüğü olmadan sözleşmeyi feshedebilir.
Deneme süresi sona erdiğinde, iş sözleşmesi belirsiz süreli olarak devam eder. Deneme süresi içeren sözleşmelerde, işçi aynı zamanda iş güvencesinden faydalanmaya başlar.
7. Takım Sözleşmesi
Takım sözleşmesi, birden fazla işçinin aynı işverenle birlikte toplu olarak iş gördüğü ve işverenin bu işçileri tek bir sözleşme kapsamında çalıştırdığı iş sözleşmesidir. Takım sözleşmesinde, işçiler işverenin belirlediği takımlar halinde çalışır ve bu takımın başında bir takım lideri bulunur.
Takım sözleşmesi özellikle inşaat ve sanayi gibi sektörlerde tercih edilen bir iş sözleşmesi türüdür. Bu sözleşmelerde işçiler, takım halinde çalışırken takımın genel başarısından sorumludur.
İş Sözleşmesinin Türlerinin İş Hukuku Açısından Önemi
İş hukuku, işçilerin haklarını korumayı ve işverenlerin yükümlülüklerini belirlemeyi amaçlar. İş sözleşmesi türleri, tarafların iş ilişkisindeki hak ve sorumluluklarını düzenler. Sürekli iş sözleşmeleri, iş güvencesi sağlar ve işçinin uzun vadede haklarını korurken, belirli süreli sözleşmeler, kısa süreli iş ilişkileri için esneklik sağlar. Kısmi süreli sözleşmeler, esnek çalışma imkânı sunarken, çağrı üzerine çalışma ve deneme süreli sözleşmeler gibi türler, işverenlerin işçi ihtiyaçlarını daha esnek şekilde karşılamalarına olanak tanır.
Her sözleşme türü, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisinin niteliğine göre farklı hak ve yükümlülükler doğurur. Bu nedenle iş sözleşmesi yapılırken, işin süresi, niteliği ve işçi ile işveren arasındaki ilişkilerin doğru bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Sonuç
İş sözleşmeleri, işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisinin temelini oluşturur. İş hukuku kapsamında farklı türlerde düzenlenebilen iş sözleşmeleri, iş ilişkilerinin süresine, çalışma koşullarına ve tarafların özel anlaşmalarına bağlı olarak çeşitlenir. Sürekli, belirli süreli, kısmi süreli ve çağrı üzerine çalışma gibi sözleşme türleri, işçi ve işverenin haklarını farklı şekillerde koruma altına alır. Bu bağlamda, her bir iş sözleşmesi türü, işçi ile işveren arasındaki iş ilişkisini düzenleyen ve taraflara hukuki güvence sağlayan önemli bir araçtır.